Reaktif cezalardan dolayı bizlere çoğu zaman problem yaratan ve tesislerde mutlaka bulunması gereken kompanzasyon panolarını detaylı olarak aktarmaya çalıştığımız yazımızda, kompanzasyon panosu çeşitlerini de inceledik.
Reatkör, kondansatör gibi kompanzasyon panosu içerisinde yer alan elemanların ne işe yaradığını ve hangi amaçla kullanıldığını aktardık. Karşılaşılan sorunları ele alınıp; bakımlarında dikkat edilmesi gerekenleri kritik noktaları aktardığımız yazımızı sizlere sunuyoruz.
Kompanzasyon panosu nedir?
Reaktif enerji ceza oranları yazımızda belirttiğimiz gibi 9KVA üzeri kurulu güç bulunan tüm tesisler EPDK tarafından uygulanan reaktif enerji tarifesine uygun olarak şebekeden belirli bir oranda reaktif enerji çekebilmektedir.
9KVA üzeri herhangi bir tesisin şebeken çektiği reaktif enerji kendi üzerinden sağlayan, tesislerde güç faktörünü arttırmak adına gerekli olan kondansatör, reaktif güç kontrol rölesi, kontaktör gibi elemanların içerisinde bulunduğu panoya kompanzasyon panosu denir.
Kompanzasyon panosunda yer alan elemanlar nelerdir?
- Kullanılan kademe sayısına ve özelliklere göre seçilmiş reaktif güç kontrol rolesi (kosinüsfimetre)
- Her kademe için uygun akım değerlerinde bıçaklı sigorta, şalter veya otomatik sigorta(tavsiye etmiyoruz)
- Pano çeşidine göre kompanzasyon kontaktörü veya güç kontaktörü
- Tesisteki harmonik durumuna göre harmonik filtre reaktörü
- Kondansatörler (Uygun gerilim ve özelliklerde seçilmelidir.)
- Şönt reaktörler (sadece gerekli durumlarda ve sürücüsü ile birlikte kullanılmalıdır)
- Tristör (Hızlı anahtarlama gerekeli ise)
- Deşarj bobini ( tristör kullanılan uygulamalarda gereklidir)
- Işıklı veya mandal buton (Kompanzayon panosunu manuel devreye almalar için)
- Bakır bara (topma pano gücüne ve akım değerine göre seçilmiş bara)
- Pano kliması (yüksek ortam sıcaklığı olduğu durumlar için)
- Havalandırma fanı (Kompanzasyon gücüne, ortam sıcaklığına, uygulama tipine göre hesaplanacak güç ve adette)
- Voltmetre komütatörü ve voltmetre
- Termostat ( sıcaklık kontrolü için)
Kompanzasyon panosu çeşitleri nelerdir?
Tesislerdeki yük durumuna göre kompanzasyon panoları
Kondansatörlü kompanzasyon panoları
Endüktif karakterli tesisilerde cosfi değerini uygun değerlere çekmek için kullanılan sadece kondansatör bulunduran kapasitif reaktif enerji sağlayan pano tipidir.
- Şönt reaktörlü kompanzasyon panoları
Led, UPS gibi yüklerin bulunduğu hali hazırda kapasitif reaktif karakter gösteren tesislerde %20 olan kapasitif reaktif ceza oranına uygun kalmak için şönt reaktörler sayesinde sisteme endüktif reaktif güç sağlayan pano tipidir.
- Kondansatör-şönt reaktörlü kompanzasyon panoları
Özellikle okullarda veya görece küçük kurulu güce sahip tesislerde her iki yük tipininde bulunması ve hassas ayarlar yapılması gerektiği için endüktif ve kapasitifi birlikte kontrol etmek adına tasarlanan pano tipidir.
Tesisteki yüklerin devreye girme hızına göre kompanzasyon panoları
- Kontaktörlü Kompanzasyon Panosu
Pano içerisinde yer alan kondansatör kademelerinin kontaktörler tarafından devreye alınıp veya çıkarıldığı yani anahtarlamanın kontaktörler üzerinden yapıldığı pano tipidir. Genellikle hızlı atahtarlamaya gerek olmayan standart uygulamalarda kullanılır. Tesisteki harmonik yoğunluğuna göre kullanımına karar verilecek olan harmonik filtre reaktörüne göre güç kontaktörü ve üzerinde ekstra direnç bulunan kompanzasyon kontaktörü kullanılamaktadır.
- Tristörlü kompanzasyon panoları
Kompanzasyon pano kademelerinin anahtarlamasının tristörler üzerinden yapıldığı pano tipidir. Kaynak makineleri, haddehane, arc fırınları çok hızlı devreye girip çıkan yüklerin bulunduğu uygulamalarda hızlı anahtarlama için tercih edilmektedir.-
Tristör kullanılan uygulamarda hızlı deşaarj direnci ve özel reaktif güç kontrolü kullanılmalıdır. Aksi halde tristör çalışması problemli olacaktır.
Tesisteki harmonik oranlarına göre kompanzasyon panoları
- Reaktörsüz standart tip kompanzasyon panoları
Harmonik yoğunluğunun olmadığı tesislerde kullanılan kademelerde sadece kondansatörün yer aldığı pano tipidir.
- Harmonik filtreli (reaktörlü) kompanzasyon panoları
İçerisinde kondansatörlere seri bağlı olarak yer alan, kondansatörlerin harmonik akımlarından korunmasını sağlayan harmonik filtre reaktörlerinin kullanıldığı pano tipidir. Tesisteki harmonik tiplerine göre farklı %5.67, %7, %14 gibi rezonans frekansı değerlerinde seçilebilmekte ve farklı harmonik dayanımlarına sahip tipleri bulunmaktadır.
En çok rastlanan kompanzasyon panosu arızaları nelerdir?
- Hatalı kondansatör seçimden dolayısı kondansatörlerin patlaması ve kullanım dışı kalması
- Kontrolü yapılmayan kondansatörlerin kapasite kaybederek işlevini yerine getirememesi
- Reaktif güç kontrol röle ayarlarının hatalı yapılarak kademelerin yanlış tanıtılması
- Tesisteki yük karakteristiği ve harmonik varlığına uygun pano dizaynı yapılmaması sonucu oluşan durumlar. En sık karşılaşılan ve en büyük zarar yol açan durumlardır.
- Kontaktörün yapışması, sigortaların izolasyonlarının bozulması gibi elektriksel elemanlarda karşılaşılan hatalar
- Aşırı ortam sıcaklıklığı ve yetersiz havalandırma sonucu ürünlerin aşırı ısınarak doğru performansta çalışamaması
- Hatalı reaktör seçimi sonucu rezonans durumları
- Hatalı kontaktör seçimi sonucu, kontaktörlerin yanması veya yapışması
- Tristörlere uygun olarak reaktif güç kontrol rölesi seçilmediği için panonun doğru çalışmaması
- Kondansatör ve reaktör hesaplarının hatalı yapılması sonucu doğru çalışmama
Kompanzasyon panosu bakımı nasıl yapılır?
- Reaktif güç kontrol rolesi bağlantısı ve çalışam durumu kontrol edilmelidir. Gerekli ise manuel ve otomatik olarak birer kez devreye alma yaptırılarak kademelerin devreye giriş çıkışı kontrol edilmelidir.
- Kondansatörlerin kapasite değerleri kontrol edilmelidir. Ömrü biten veya belirli bir kapasite değerinin altında olan kondansatörler değiştirilmelidir.
- Reaktör var ses veya vibrasyon durumu kontrol edilmelidir.
- Kontaktör bağlantı noktaları- herhangi bir gevşeme durumu kontrolü için.
- Isı cihazı ile panonun genel ısınma durumuna ve özellikle bağlantı noktalarının ısıl değerleri kontrol edilmelidir.
Kompanzasyon panoları tesiste sürekli devrede olan yani yaşayan sistemler olduğu için belirli bir ömrü vardır. Kullanım ömrünü uzatmak ve büyük zararlara yol açacak olası problemlerin önüne geçmek adına periyodik olarak bakımı yapılmalıdır.
Örneğin, kapasitesi düşen bir kondansatörü değiştirmediğiniz için sisteminin rezonansa girerek; yangın, patlama ve tüm tesiste elektrik kesintiye kadar varan büyük zararlar ortaya çıkabilir. Çalışıyor gözüyle baktığınız pano artık yeterli gücü sağlayamadığı için reaktif ceza oranlarınızda sapmalar ve akabinde beklenmedik cezalarla da karşılaşabilirsiniz.
Önerimiz her yıl mutlaka periyodik bakımların yapılması ve yukarıdaki maddelerin kontrol edilmesidir.
Kompanzasyon ile ilgili diğer yazılarımız için Güç kalitesi kategorimizi ziyaret edebilirsiniz.
