Elektrik Piyasası Faaliyetleri ve Aktörleri

ELEKTRİK PİYASASI FAALİYETLERİ

Piyasa kavramı

30/3/2013 tarihinde yürürlüğe giren 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun (EPK) 3 üncü maddesinde piyasa; üretim faaliyeti, iletim faaliyeti, dağıtım faaliyeti, piyasa işletim faaliyeti, toptan satış faaliyeti, perakende satış faaliyeti, ithalat ve ihracat faaliyetleri ilgili ayrıca bunlara yönelik işleyiş ve işlemlerden meydana gelen elektrik enerjisini ifade etmektedir (EPK m.3).

6446 sayılı EPK’ya göre elektrik piyasasında bu Kanun hükümlerine göre lisans almak şartıyla yürütülebilecek faaliyetler şöyle sıralanabilir;

a) Üretim faaliyeti

b) İletim faaliyeti

c) Dağıtım faaliyeti

ç) Toptan satış faaliyeti

d) Perakende satış faaliyeti

e) Piyasa işletim faaliyeti

f) İthalat faaliyeti

g) İhracat faaliyeti

a)Üretim faaliyeti

6446 sayılı EPK’nın 3 üncü maddesinin 1 inci fıkrasının öö bendinde enerji kaynaklarının yani ham maddenin, elektrik üretim santrallerinde elektrik enerjisine çevrilmesi faaliyetini ifade eder (EPK m.3 f.1).  Bir başka deyişle üretim; belirli enerji kaynaklarının daha önce belirlenmiş proseslerden geçerek ihtiyaç duyulan gerekli elektrik enerjisini verimlilik esas alınarak üretmektir.

b)İletim faaliyeti   

6446 sayılı EPK’nın 3 üncü maddesinin 1 inci fıkrasının k bendine elektrik enerjisinin gerilim miktarı 36 kV üzerindeki elektrik hatları aracılığıyla taşınması ya da nakledilmesini ifade eder. Yani üretim santralinden gerekli dağıtım bölgelerine aktarılacak olan 36 kV üzerindeki elektrik enerjisinin kesintisiz, sürekli ve kaliteli olarak taşınması işlemini ifade etmektedir.

c) Dağıtım faaliyeti

6446 sayılı EPK’nın 3 üncü maddesinin 1 inci bendinin ç fıkrasında elektrik enerjisi miktarının 36 kV ve altındaki elektrik şebekesi hatları üzerinden taşınmasını ifade eder. Elektrik dağıtımı belirlenen bölgede tüzel kişi tarafından yürütülür.

 d) Toptan satış faaliyeti

Toptan satış faaliyeti, üretilen elektriğin ticaretini bir başka değişle arzını ifade eder. Üretim yapan şirketler, EÜAŞ ve özel sektör tedarik şirketleri tarafından toptan veya perakende olarak istedikleri herhangi bir bölgede satış yapabilmektedirler.

e) Perakende satış faaliyeti

6446 sayılı EPK’nın 3 üncü maddesinin 1 inci fıkrasının aa bendinde “Elektriğin tüketicilere satışını” ifade etmektedir.

 f) Piyasa işletim faaliyeti

6446 sayılı EPK’nın 11 inci maddesine göre organize toptan elektrik piyasalarının işletilmesi faaliyetini ve bahsi geçen piyasalarda yürütülen faaliyetlerin mali uzlaştırma işlemleri ile bahsi geçen faaliyetlere yönelik diğer mali işlemlerdir.

g) İthalat ve İhracat faaliyeti

6446 sayılı EPK’nın 12 inci maddesinde ithalat ve ihracat faaliyeti elektrik enerjisi ya da kapasitenin enternasyonal enterkonneksiyon koşulu ortaya çıkmış ülkelere ithalatı veya ihracatı, tedarik lisansına sahip firmalar ve üretimi firmaları tarafından, ETKB’nın münasip görüşü doğrultusunda, EPK ve ikinci mevzuatına göre Kurul onayıyla yapılabilmektedir.

PİYASA AKTÖRLERİ

Bu bölümde yukarıda bahsettiğim piyasa faaliyetlerinden bazılarını yürüten piyasa aktörlerinden ve görevlerinden bahsetmeye çalışacağım. Sık sık gündeme gelen bazı sorulara cevap niteliği barındıracağını düşünüyorum.

Türkiye elektrik piyasası dinamik bir sürecin ardından günümüzdeki şeklini almıştır. 1902 yılında Türkiye’de ilk kez Mersin’in Tarsus ilçesinde 2 kW gücündeki su değirmeni ile başlayan bu serüven; 2001 yılında 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunun yürürlüğe girmesiyle, EPDK kurulunca daha dinamik bir sürece girmiştir. Daha sonra 2013 yılında 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nun da çıkmasıyla bu dinamik süreç günümüzdeki aktörlerin faaliyetlerinin çerçevesi de belirlenerek mevcut haline kavuşmuştur. Bu tarihten itibaren özelleştirme sürecinden geçip reformlarla günümüzdeki halini almıştır.

T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB)

Enerji kaynaklarını ve tabii kaynakları verimli ve çevreye duyarlı şekilde değerlendirerek ülke refahına en yüksek katkıyı sağlamak misyonuyla hareket eden ETKB, ülkemizin enerji ve tabii kaynaklar politikalarını yürütücüsü konumundadır.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)

Kurum, 03/03/2001 tarihli ve 24335 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4628 sayılı eski “Elektrik Piyasası Kanunu” ile “Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu” adı altında kurulmuştur.  Daha sonra Resmi Gazetede yayımlanan 4646 sayılı “Doğal Gaz Piyasası Kanunu (Elektrik Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılması ve Doğal Gaz Piyasası Hakkında Kanun)” ile “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu” (EPDK) adını almıştır.

4628 sayılı Kanunun adı, 30/03/2013 tarihli ve 28603 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununun 30’uncu maddesiyle “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun” olarak değiştirilmiştir.

Kurumun merkezi Ankara’dadır; taşra teşkilatı yoktur. Kurum, dağıtım bölgelerinde müşteri ilişkilerini sağlamak amacıyla irtibat büroları kurabilmektedir.

Kurum;

4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun,

4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu,

5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu,

5307 sayılı Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası Kanunu,

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu

ile kendisine verilen görevleri yerine getirmekte ve yetkileri kullanmaktadır.

 (Kaynak: https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/1-1051/kurumumuztarihce)

“Başta piyasaya giriş, fiyat ve hizmet kalitesi olmak üzere enerji piyasasına ilişkin düzenleme faaliyetlerini gerçekleştiren, kamu tüzel kişiliğini haiz, bağımsız idari otoritedir. Enerji piyasasında tüketicilerin korunmasını ve piyasasının sürdürülebilirliğini gözeten ve kapsamda kendisine verilen görevleri yerine getiren bir kurumdur. Elektrik piyasasında tüketicileri korumaya, hizmet kalitesini yükseltmeye, maliyetleri makul ve sürdürülebilir seviyede tutmaya yönelik düzenlemeler ve hesaplamalar EPDK tarafından yapılır” (Dr. Hasan Alma).

EPDK’nın Görevleri

• İkincil mevzuatı belirlemek
• Piyasa katılımcılarına lisans vermek
• Fiyatlandırma esaslarını tespit etmek
• Tarifeleri onaylamak
• Piyasaları ve piyasa oyuncularını izlemek, düzenlemek ve denetlemek

EPDK Kurulun Yetkileri

• Lisanslara yönelik onaylarla, Kanunda belirtilen diğer onayları vermek.
• Dağıtım şirketleri tarafından hazırlanıp TEİAŞ’a gönderilen ve TEİAŞ tarafından sonuçlandırılan talep tahminlerini onaylamak, gerektiği zaman da revize ettirmek.
• Talep tahminleri göz önünde bulundurarak, TEİAŞ tarafından hazırlanan üretim kapasite projeksiyonu ve iletim yatırım planı ile dağıtım yatırım planlarını onaylamak, revize ve uygulanmalarını denetlemek.
• EÜAŞ toptan satış fiyat tarifesini, iletim tarifesini, dağıtım tarifeleri ile perakende satış tarifelerini incelemek ve onaylamak.
• İlgili mevzuata aykırı davranıldığı durumlarda, idari para cezası vermek ve lisansları iptal etmek.
• Kurulun doğal gaz, petrol ve sıvılaştırılmış petrol gazları (LPG) piyasaları ile ilgili yetkileri ve görevleri olup bu piyasalarla ilgili görev, yetki ve düzenlemeleri ayrı ayrı ve kendi kanunlarına göre yürütmek.

Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ)

Elektrik üretim ve satış faaliyetleri yapan kamu kuruluşudur. EPDK tarafından belirlenen tarifelerden yaptığı satışlar, EÜAŞ’tan elektrik alan şirketlerin sattığı veya dağıttığı elektrik açısından maliyet faktörü olmakla birlikte EÜAŞ fiyatı onların tek maliyet kalemi değildir. Bu sebeple nihai elektrik fiyatlarını EÜAŞ tarifesi ile kıyaslayarak yapılan karşılaştırmaların hiçbir anlamı yoktur.

Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ)

Elektrik iletim faaliyeti gerçekleştiren kamu kuruluşudur. Aslî işi elektrik iletimidir (yüksek gerilim seviyesinde elektrik taşıma hizmeti). Ülkemizde iletim enterkonnekte sistem şeklinde faaliyetini gerçekleştirmektir. Kesintisiz ve sürekli elektrik iletim faaliyeti TEİAŞ bünyesinde hizmet veren Milli Yük Tevzi Merkezi tarafından kontrol edilmektedir. Kaliteli elektrik iletimi için yine TEİAŞ bünyesinde faaliyet gösteren Yan Hizmetleri tarafından frekansı 50.2 Hz üstüne ve 50 Hz altına düşürülmeden bu faaliyet yürütülmektedir. TEİAŞ elektrik satmaz.

Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ)

Elektrik dağıtım varlıklarının kamu adına mülkiyet hakkını elinde bulunduran, işletme hakkını sözleşme süresi boyunca elektrik dağıtım şirketlerine devretmiş kamu kuruluşudur. Tarihsel olarak elektrik dağıtım ve satış faaliyetleri TEDAŞ bünyesinde ve ilerleyen süreçte TEDAŞ bağlısı elektrik dağıtım şirketleri bünyesinde yapılmış olsa da, günümüz itibariyle TEDAŞ elektrik dağıtmaz, elektrik satmaz.

Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ)

EPİAŞ, teknik anlamda doğru tabir olmasa da “enerji borsası” olarak tanımlayabileceğimiz piyasaları işleten bir özel şirkettir. Elektrik piyasası özelinde Gün Öncesi Piyasasını (GÖP), Gün İçi Piyasasını (GİP), Vadeli Elektrik Piyasasını (VEP), Yenilebilir Enerji Kaynak Garanti (YEKG) Sistemi ve Piyasasını işletir. İşlettiği piyasaların uzlaştırma, teminat, faturalama gibi mali işlemlerini gerçekleştirir. Dengeleme Güç Piyasası (DGP) uzlaştırma faaliyetleri, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizmasının (YEKDEM) işletilmesi ve serbest tüketici işlemleri de EPİAŞ tarafından yürütülür.

Dağıtım Şirketleri ve Görevli Tedarik Şirketleri

Haritada her birinin sınırları gösterilen elektrik dağıtım şirketleri kendi bölgelerinde doğal tekeldir. Dağıtım şirketleri elektrik satmazlar. Aslî işleri elektrik dağıtımıdır (taşıma). Ülkemizde dağıtım faaliyeti tüzel kişiler tarafından yürütülmektedir. Ülkemizde 21 dağıtım lisansına sahip şirket bulunmaktadır.

Görevli tedarik şirketleri ise elektrik satışı yaparlar. Serbest tüketicilere satış bakımından bölge sınırlarına tabi değildirler. Ülkemizde 21 görevli tedarik şirketi bulunmaktadır. Bu görevli tedarik şirketlerinin vazifesi serbest tüketici limitine ulaşmayan (2022 yılı itibarıyla EPDK tarafından belirlenen serbest tüketici limiti yıllık 1.100 kWh) ya da serbest tüketici olup da tedarikçisini seçmeyen tüketicilere perakende elektrik satışı faaliyetini yürütmektedirler. Serbest olmayan tüketicilere ve EPDK’nin belirlediği limitlere çerçevesinde son kaynak tedarikçisi olarak elektrik satışı yapma görevleri ise kendi bölgelerindeki tüketicilerle sınırlıdır. Görevli tedarik şirketleri EÜAŞ’tan EPDK tarifesinden ve EPİAŞ bünyesindeki piyasalarda oluşan fiyatlardan aldıkları elektrik üzerinden EPDK tarafından belirlenen %2,38 oranında kâr elde ederler. EÜAŞ fiyatları ile nihai elektrik tarifesi arasındaki fark kendilerine kâr olarak kalmaz. Tekraren ifade edersek, kâr marjı %2,38’dir.