Enerji, ekonomik ve sosyal kalkınmanın en temel parametrelerinden biridir. Enerji kaynaklarının planlı bir şekilde kullanımının sağlanması ve enerji üretiminin düşük maliyetle dışa bağımlı olmayan kaynaklara yönelerek gerçekleştirilmesi, ülkemiz için son derece önem arz etmektedir.
Bir malın sayısı belirliyken, o mala olan talep çok yüksekse fiyat yükselir. Bu varsayım ekonominin birinci kuralıdır.
Elektrik fiyatlarının artışının birkaç sebebi vardır: En önemli sebeplerden biri arz ve talep dengesi, diğeri ise dolar kuru artışlarıdır. Dünya nüfusu artmakta ve bu artan nüfusunda enerji ihtiyacı giderek artmaktadır. Nüfus artışı karşısında enerji ihtiyacı artmakta, bu enerji ihtiyacını karşılayacak enerji kaynakları ise giderek azalmaktadır.
Ekonominin birincil kuralı gereği, talep artarken talebi karşılayacak arzın artmaması da doğal olarak elektrik fiyatlarının artmasına sebep olmaktadır.
Ülkemizde elektrik fiyatlarının değişkenlik göstermesinin en önemli sebeplerinden biri fosil enerji kaynaklarından elektrik üretimi yapılmasıdır. Fosil enerji kaynakları; petrol, kömür ve doğalgazdır. Ülkemiz bu enerji kaynaklarının büyük bir çoğunluğunu dışarıdan ithal ederek karşılamaktadır.
Bu kaynakların temin edilmesi dışa bağımlılığı artırmakta, ithalat dengesini bozmakta, cari açık üzerinde ise negatif etki yaratmaktadır. Bu ürünlerin dolar cinsinden ithali sebebiyle döviz kuru dalgalanmaları karşısında elektrik fiyatlarının artması kaçınılmaz olacaktır.
Elektrik enerjisi tarifelerinın dağılımında yer edinen bedellerin yüzde grafiği şu şekildedir:
a. Enerji bedelinin payı (%53,2)
Enerji Bedeli ve Faturalama Hizmet Bedeli tanım olarak; elektrik şebekesinde sayaca iletilen, kullanılmış olan aktif gücün, zamanla çarpımından elde edilen kilowatt/saat türünde tüketilen enerjidir. Kullanmış olduğumuz tüketim miktarının birim elektrik fiyatıyla çarpımı aktif enerji bedelini oluşturur.
Aktif enerji tüketim miktarı, aktif kolonun kesişiminde yer alır. O ayki fatura döneminde harcanılan elektrik enerjisi miktarını kilowat/saat cinsinden gösterir.
Aktif tüketim miktarı hanesi fatura bedelleri hesaplanırken kullanıldığı için bakılması gereken ilk noktadır. Elektrik fiyatındaki indirim ve zamlar aktif enerji tüketim tutarına etki etmektedir. Enerji tüketiminin asıl bedeli olan bu tutar, elektrik faturasının %52 sinden fazlasına denk gelmektedir. Bu tutar tüketime oranla artar veya azalır.
Bu tutarın belirlenmesinde santrallerin İlk Yatırım Masrafları, Yakıt Masrafları, İşletme ve Bakım Masrafları ve özellikle de Şebeke Yük Faktörü rol oynamaktadır.
Şebeke yük faktörü olarak tanımlanan Lf’‘nin değişimi yıllık elektrik tüketimini (E), yıllık enerji tüketiminin değişmesi de yakıt maliyetini dolayısıyla birim elektrik enerjisi üretim maliyetini de değiştirecektir. Termik santrallerde olduğu gibi, nükleer santrallerde de Lf direk olarak yakıt masraflarını, dolayısıyla elektrik enerjisi üretim maliyetini etkilemektedir.
Yenilenebilir enerji santrallerinde ise yakıt masrafı söz konusu değildir dolayısıylaLf’nin değişiminden en az etkilenen bu santraller olacaktır. Aşağıda verilen termik, nükleer ve hidroelektrik santraller için birim elektrik enerjisi üretim maliyetlerinin (g), şebeke yük faktörüne (Lf) göre değişimi verilmiştir.
Grafik incelendiğinde, kömür yakıtlı termik santral ve nükleer santral için eşit maliyet yük faktörü Lf = %15’tir. Lf <15 olduğunda nükleer santral, kömür yakıtlı termik santralden daha pahalı elektrik üretmeye başlar. Hidroelektrik santralde ise Lf < 20 olması takdirde, enerji üretim maliyetinde hızlı bir artış olmaktadır. Her üç santralde de yük faktörünün %20’nin altına düşmesi durumunda maliyette hızlı bir şekilde artış olduğu açıkça görülmektedir.
b. Dağıtım bedeli (%27,3)
Dağıtım Bedeli kalemleri; İletim Sistemi Kullanım Bedeli, Dağıtım Sistemi Kullanım Bedeli, Kayıp/Kaçak Bedeli ve Sayaç Okuma Bedeli şeklinde sıralanabilir.
Dağıtım Bedeli elektriğin üretildiği yerden tüketiciye ulaştırılması ile ilgili tüm masrafların toplandığı maliyet hesabıdır. Fatura borcunun %30’unu oluşturur. Dağıtım şirketi tarafından yapılan yatırım işletme ve bakım giderleri bu bedel altında toplanır.
Dağıtım bedeli de tıpkı elektrik birim fiyatları gibi EPDK tarafından yayınlanan ulusal tarifeyle yıl içinde, dört defa olmak üzere belirlenir ve bu bedel içine kayıp kaçak bedeli, iletim bedeli, toplanmış olup bu hizmetler dağıtım bedeli içerisinde tahsil edilmektedir. Bu kalem içinde iletim bedeli tutarına isabet eden kısım Türkiye Elektrik İletim A.Ş’ye aktarılır.
1 Ağustos 2018 tarihi itibariyle mesken aboneleri için dağıtım bedeli bir kwh tüketim için 0,13732 TL/kwh olarak belirlenmiştir. Aktif tüketim bedeli arttıkça dağıtım bedeli tutarı da eş zamanlı olarak artacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken husus şudur:
Dağıtım Bedeli, orta ve alçak gerilimli dağıtım şebekeleri ve sayaçlar bölgelerdeki dağıtım şirketlerinin sorumluluğundadır. Dağıtım şirketlerinin faaliyetleri, altyapı bakım ve onarım çalışmaları karşılığında bahsi geçen bu bedel belirlenir.
Dağıtım bedeli kısaca aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır.
Aktif Enerji Tüketim Miktarı (kwh/saat) X Dağıtım Birim Fiyatı= Dağıtım Bedeli
c. Vergi ve fonların payı (%19,5)
Vergi Fonu kalemleri; Enerji Fonu, TRT Payı, Belediye Tüketim Vergisi ve Katma Değer Vergisi şeklindedir.
Elektrik enerjisi fonu aşağıdaki formül ile hesaplanır.
Enerji Fonu = Aktif Enerji Bedeli X Elektrik Enerjisi Fon Oranı (0.01)
3093 Sayılı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Gelirler Kanunu’nun 4. maddesinin C Fıkrası gereğince nihai tüketicilere satış yapan lisans sahibi tüzel kişiler tarafından aktif enerji tüketim tutarı üzerinden %2 olarak hesaplanır.
TRT payı, kurumun giderlerinin karşılanması amacıyla elektrik tüketicilerinden tahsil edilir. Tüketicilerden tahsil edilen vergi, lisans sahibi tüzel kişilerce TRT kurumuna intikal ettirilir.
TRT payı aşağıdaki formüle göre hesaplanır.
TRT Payı: Aktif Enerji Tüketim Bedeli X TRT Payı Oranı (0,02)
Elektrik enerjisi fonu, elektrik enerjisi sektöründe yapılacak araştırma, geliştirme, etüd, proje, denetim faaliyetleri ile kurulacak tesislere finansman yönünden destek ve elektrik enerjisi fiyatlarında istikrar sağlamak üzere alınmaktadır.
Elektrik enerjisi fonunun matrahı aktif enerji tutarı üzerinden %1 olarak hesaplanır. Bu bedel üzerinden %18 KDV eklenerek tahsil edilir.
Lisans sahibi elektrik şirketleri bu bedeli elektrik faturası ile tüketicilerden tahsil ederek Enerji Bakanlığı’na bağlı enerji fonuna yatırırlar. Toplanan fonun en üst karar ve yetkili organı fon yönetim kuruludur.
Elektrik piyasası kanununa göre, elektrik enerjisini tedarik eden ve havagazını dağıtan kuruluşlar, satış bedeli ile birlikte bu verginin de tahsilinden ve ilgili belediyeye yatırılmasından sorumludurlar. Organize sanayi bölgelerinde tüketilen elektrik için, belediye tüketim vergisini organize sanayi bölgeleri tüzel kişiliklerine adına, elektriği temin eden kuruluş öder.
Elektrik ve havagazı abone grupları için ayrı ayrı hesaplanır.
- Aktif Enerji Bedeli X Mesken Aboneleri %5
- Aktif Enerji Bedeli X Ticarethane Aboneleri %5
- Aktif Enerji Bedeli X Sanayi Aboneleri %1
Elektrik enerjisi satışında KDV oranı %18 olup, KDV’nin matrahını ise aktif enerji bedeli, dağıtım bedeli, enerji fonu, TRT payı, elektrik ve havagazı vergisinin bedelleri oluşturur. Bu bedellerin hepsi toplanarak elektrik faturası matrahı bulunur. Bu matrah üzerinden %18 oranında KDV hesaplanır.
Elektrik faturasında KDV hesaplaması verginin vergisi uygulaması aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır.
[Aktif Tüketim Bedeli + Dağıtım Bedeli + Enerji Fonu +TRT Payı+ Elektrik ve Havagazı Vergisi] X 0,18= KDV
Toplam tüketilen elektrik faturası ise aşağıdaki formül ile hesaplanır.
FATURA TUTARI = Aktif Tüketim Bedeli + Dağıtım Bedeli + (Enerji Fonu + TRT payı + Elektrik ve Havagazı Vergisi) + KDV
