Aktüatör, sisteme giren enerjiyi ve sinyalleri harekete dönüştüren bir cihazdır. Ürettiği bu hareket döner ya da doğrusal (lineer) olabilir. Kısacası aktüatör, hareketleri başlatan bir makine parçasıdır.
Aktüatör tipleri
Aktüatör çeşitlerini iki farklı şekilde ele alabiliriz: Harekete ve güç kaynağına göre.
Harekete göre aktüatörler
Lineer Aktüatörler: İsminden de anlaşılacağı gibi doğrusal hareket üretir. Bir düzlemde ileri veya geri hareket etme yeteneğine sahiptir. Genellikle pnömatik ve hidrolik cihazlarda bulunurlar.
Bir lineer aktüatörde temel olarak bir somun, kapak ve kayar bir boyu vardır.
Döner Aktüatörler: Dairesel hareket oluştururlar. Bir makinenin ileri, geri, yukarı ya da aşağı hareket etmesi gerekiyorsa çoğunlukla lineer aktüatör ile kullanılırlar. Genellikle elektrikle çalışır ancak bazıları pnömatik veya hidrolik sistemle de çalışması mümkündür.
Döner aktüatörlere ön cam sileceklerinde, elektrikli fanlarda veya ürünleri bir alandan bir başka alana taşıyan imalat makinelerinde rastlayabiliriz.
Güç kaynağına göre aktüatörler
Hidrolik Aktüatörler: Genellikle doğrusal hareketler üretir ve geri dönüş hareketinin bir parçası olarak bir uca yay bağlanır.
Egzersiz ekipmanlarında bu aktüatörler yaygın bir şekilde görülmektedir.
Pnömatik Aktüatörler: Mekanik hareket oluşturmak için basınçlı gazların kullanıldığı aktüatörlerdir. Çok hassas hareket yeteneğine sahip oldukları için birçok şirket için tercih sebebidir.
Otobüs frenleri, basınç sensörleri, egzersiz ekipmanları ve kanatlı motorlarda pnömatik aktüatörlere rastlarız.
Elektrikli Aktüatörler: Çalışmak için elektriğe ihtiyaç duyan aktüatörlerdir. Elektrikli arabalar ve imalat makinelerinde bulunurlar. Pnömatik aktüatörler gibi hassas hareket üretirler. Farklı türleri de vardır:
- Elektromekanik Aktüatörler: Elektrik sinyallerini doğrusal (linner) veya döner hareketlere dönüştürür, hatta her ikisinin bir kombinasyonunu oluşturabilir.
- Elektrohidrolik Aktüatörler: Hidrolik sıvı aracılığıyla çalışan ancak ana enerji kaynağı yalnızca elektrik olan aktüatörlerdir.
Termal ve Manyetik Aktüatörler: Hareket üretebilmek için ısıtılabilen alaşımlardan oluşur. Termal veya manyetik aktüatörlerin hareketi genellikle Joule etkisinden (sıcaklık artınca hacmin artması) gelir.
Mekanik Aktüatörler: Döner pres hareketini çıkışta doğrusal bir hareketle girişe dönüştüren cihazlardır. Yükseltme ve geçiş gibi doğrusal hareketlerin gerekli olduğu alanlar için uygundur.
Süper Sargılı Polimer Aktüatörler: Diğer aktüatör çeşitlerine göre yeni yeni kullanılan bir aktüatör türüdür. Isıtıldığında ya da soğutulduğunda büzülen/genişleyen bir bobin sayesinde insan kasının hareketini kopyalar. Bu yüzden robotik ve protezlerde kullanılırlar.